Платон уикипедия – Талқылау:Платон Михайлович Мелиоранский

Содержание

Платон туралы мәлімет (өмірбаяны) | iKaz.info

Платон (біздің дәуірімізге дейінгі 428/427-348/347 жылдар) — грек философы және ақыны. Ол Афинада белгілі ақсүйектің отбасында дүниеге келген. Шын аты — Аристокл. Платон «жауырыны қақпақтай» деген қосымша лақап атқа жас кезінде, күреске түсіп, балуан болып жүрген кезінде ие болған. Ол тамаша білім алып шыққан. Бәлкім, гераклиттік Кратилдің дәрістерін тыңдаған болуы керек. Ол сол кезде Анаксагордың Афинада кеңінен танымал болған шығармаларын жақсы білген, Протагордың және басқа да софистердің әңгімелерін тыңдаған. 407 жылы Сократқа шәкірт болды. Онымен алғашқы әңгімелескеннен кейін-ақ өзінің ең жақын дионисшіл достары үшін әзірлеген қасіретнамалық тетралогиясын (төрт бөлімді шығармасын) өртеп жіберді. Содан соң сегіз жыл бойы өзінің сүйікті ұстазынан қол үзген жоқ. Бұл байланыс Сократ сотқа тартылып, 399 жылы Афина түрмесінде у ішіп өлгенге дейін жалғасты.

Платон

Ұстазына шығарылған қатал үкімнің өзгермейтініне көзі жеткен және өз өмірі үшін де қауіп-қатер төнгенін сезген Платон Афинадан Мегарага, одан соң Мысырға, Киренаға қашып барды (онда Аристиппен және математик Феодормен танысты). Ол жақтан тікелей Оңтүстік Италияға — элеатизмнің (Парменид, элейлік Зенон) және пифогоризмнің (Пифагор) бесігіне барды, ол жақтан аз уақытқа болса да Афинаға қайтып оралды. Содан соң Италияға тағы кетті. Тарентте атақты пифагоршыл Архитке, ал Локрда Тимейге жолықты. 388 жылдың шамасында Платон Сицилияға, Сиракузаға кетті. Онда I Үлкен Дионисий билік ететін еді. Платонның философиясына қолдау білдіруші Дионисийдің туысы Дион болды. Бірақ Платон онда мемлекетті билеп-төстеуші тиранмен ерегісіп қалып, ол елден де қуылып кетті. Афинаға қайтып келгеннен кейін онда философия мектебі — атақты «Академияның» негізін қалады.

367 жылы Сиракузада Үлкен Дионисий қайтыс болды. Сөйтіп, Платон Дионның жеке өзінің өтініші бойынша сиракузалық тирандардың сарайына қайтып оралды. Бірақ билікке қолы жеткен Кіші Дионисий мұның ықпалына берілген жоқ. Сөйтіп, таққа отырған кемеңгер философ әрі әділ патша басқаратын мемлекет туралы аңсаған арманым жузеге асатын болар-ау деп үміт артқан Платон Сиракуза тирандарының (билеп-төстеушілерінің) қарауына тағы да қайтып барды. Бірақ ол арманы жүзеге аспады. Кіші Дионисий алғашқыда философ Платонды жылы ниетпен жақсы қарсы алғанымен және оның іліміне назар аударғанымен, ақырында оны Сицилиядан кетуге мәжбүр етті, ал Дионды қастандық жасауы мүмкін деген күдікпен жер аударыл, қуғынға ұшыратты. 361 жылы Платон Дионның және пифагорлықтардың өтініші бойынша, Сицилияға ең соңғы рет, яғни үшінші рет қайтып оралды. Бірақ тиран (елдің билеп-төстеушісі) Дионның елге қайтып баруына рұқсат етпегені былай тұрсын, тіпті оның дүние-мүлкін түгел төркіледі. Сиракузада тұтқында отырған Платон Архиттің көмегі арқасында ғана мемлекет аумағынан сыртқа кетуге мүмкіндік алды. Афинаға қайтып оралғаннан кейін ол өмірінің соңғы күндеріне дейін «Академияға» басшылық етумен болды.

Шамасы, Платонның барлық ғылыми шығармасы бізге дейін түгел жеткен болуы керек. 9 тетралогияға бөлінетін ол шығармалар бізге Платон философиясының бүкіл даму жолын айқын көрсетеді. Қазір ол шығармалар жүйелі түрде төрт толқа біріктірілген. Олар: сократтық, орта (платондың және ортаплатондық) және кейінгі топтар. 1) «Евтифрон», «Сократты қорғау», «Критон», «Феаг», «Лахет», «Лисид», «Хармид», «Протагор», «I Алквиад», «II Алквиад»; 2) «Горгий», «Менрн», «Евтидем», «Кратил», «Кіші Гиппий»,. «Үлкен Гиппий», «Ион», «Менексен»; 3) «Теәтет», «Софист», «Парменид», «Филеб», «Пир», «Федр», «Федон», «Тимей», «Критий»; 4) «Мемлекет», «Саясаткер », «Заңдар », «Заңның соңы» және « Хаттар » Платонның аздаған поэзиясы да сақталған.

Алғашқы кезеңдегі диалогтарында Сократтың атқаратын рөлі күшті. Платон өзінің сұхбаттасымен бірге этикалық ұғымдарды топтастыра жіктейді, қандай анықтамаларды ақиқат ретінде қабылдауға болмайтынын атап көрсетеді, қарсыласының пікірін быт-шыт етіп жоққа шығарады, әр түрлі әрекеттерді қайталап тексерумен болады (өйткені олардың ешқайсысына да көңілі толып қанағаттану дегенді білмейді). Сөйтіп, әдетте мәселенің басын ашық қалдырып отырады. (кейіннен скептик атаулылардың бәрі де Платонның осы қағидасына сілтеме жасауды әдетке айналдырып алды). Бұл жерде әлі идеялар туралы әңгіме жоқ.

Орта кезеңдегі диалогтер («Пир», «Федр», «Мемлекет») көркемдік сапасы жағынан неғұрлым жетілдірілген. Солардың құрылысы айқын, поэтикалық жігер беруші күші зор. Платон оларда өзінің идеализмінің принциптерін негіздейді. Ол идеализмнің айқын жақтаушысы етіп Сократты көрсетеді.

Соңғы кезеңдегі шығармалары мазмұны жағынан идеялар туралы түрі өзгертілген (модификацияланған) ілімге құрылған (мысалы, әлемдік Жан туралы — «Филеб», «Тимей»). Сократ бұл шығармаларында тыңдаушының рөлін атқарады, ал «Заңдарда» мүлдем қатыспайды..

Платонның барлық философиялың шығармалары, «Сократты қорғауды» және «Хаттарды» қоспағанда, философиялық толғаулар түрінде жазылған. Платон әдеби прозада осы жанрдың негізін қалаушы деп саналады.

Платонның «Академиядағы» қызметі саясаткерлер мен заңгерлер үшін тәрбие алатын үлкен мектепке айналды. Оның Сиракузаға барған үш сапары және екі ұлы шығармасы — «Мемлекет» пен «Заңдар» — Платонның өмірдегі ең басты міндеттерінің бірі — мемлекеттік құрылысты жетілдіріп, жақсарта түсу болғанын көрсетеді. Адамдар арман еткен мемлекет туралы теорияны ол бәрінен де бұрын «Мемлекет» және «Заңдар» деген шығармаларында дамытты. «Мемлекет», — деп атап көрсетті Платон, — бейбітшілік пен өділеттілік идеяларына қызмет етуі тиіс. Оның негізгі үш қызметіне сәйкес (басқару ісі, адамдардың мүддесі мен құқығын қорғау және материалдық игіліктерді өндіру) халық үш топқа (кастаға) бөлінеді. Олар: билік басындағы кемеңгер философтар, жауынгерлер және қолөнершілер. Әділетті мемлекеттік құрылыс солардың бірлескен жарасымды өмір сүруін қамтамасыз етуі керек».

Пайдаланылған әдебиет: Ежелгі дуниедегі және византиялық дереккөздеріндегі Ұлы Дала тарихы: 4 томдық / Құраст. А.Н. Гаркавец. — Астана: Фолиант, 2007. Т.1: Ертедегі грек авторлары Ұлы Дала туралы / Қазақ тіліне ауд. М. Ілес, Ә. Шашаев. — 2007. — 464 б.

Вконтакте

Facebook

Twitter

Мой мир

ikaz.info

Платон — Уикипедия

Платон
Жалпы мағлұмат
Πλάτων

Қайтыс болған күні:	б.з.д. 347 (348)
Қайтыс болған жері:	Афина
Ұлты:	Грек
Шығармашылығы
Шығармалардың тілі	Көне грек тілі
Мектеп/дәстүр	Платонизм
Бағыты:	Платон идеализмі
Кезең:	Ежелгі грек философиясы, Классикалық кезең
Негізгі қызығушылығы:	Риторика, өнер, әдебиет, эпистемология, әділет, отбасы, милитаризм, Метафизика, этика, эстетика, политика, білім беру, математикалық философия
Негізгі пікірі:	Идея туралы ілім, Платон идеализмі, Платон коммунизмі (Hyperuranion), Тума білім, Жанның үш құрамы, Алтын орта (Metaxy)
Ықпал еткендер:	Сократ, Архит, Демокрит, Парменид, Пифагор, Гераклит
Ықпалды жалғастырушылар:	Аристотель, Әбу Насыр Әл-Фараби және барша кейінгі философтарға ықпал етті

Платон (көне грекше: Πλάτων, б.з.д. 427 — 347) — ежелгі грек философы, математик, Сократтың шәкірті, еуропалық идеализм философиясының негізін салушы. Платон оның лақап аты болып, жауырыны кең болғандықтан «жалпақ», «кең» деген мағынада Платон деп аталған. Платонның шын есімі — Аристокл.

Платон философиялық ізденістің алғашқы нұсқасының бірегей өкілі болды. Әсіресе классикалық философия Платонды өз арқау дәстүрі етіп қалыптасқаны белгілі. Платонның Афина қаласында құрған Академиясы адамзат мәдениетіндегі ең алғашқы жоғары оқу орынының таңдаулысы есептеледі. Платон және ұстазы Сократ және шәкірті Аристотель үштігі шығыс (мұсылман әлемі) пен батыс (христиан әлемі) тарихында философия мен ғылымның алғашқы негізін қалаған ойшылдар есептеледі.

Платон өз шығармашылығында түрлі жазушылық үлгісін кең пайдаланған, әсіресе ойшыл-ғұламалар ортасындағы философиялық сұхбатты негіз еткен Платон диалогтары үлгісі негізгі орында тұрады. Платон диалогтары философияны, этиканы, риториканы, дін және математиканы қамтыған ғылым-білім үйретудің және тәрбие берудің күрделі жүйесін құрайды. Әдетте, Платонға қатысты «Платонша махаббат», «идея туралы теория», «тума білім», «Платон коммунизмі» қатарлы ұғымдар көбірек айтылады. Оның басты теориясы дерексіз объект — нақты өмір сүретін нәрселердің артында тұратын біртұтас идеяның өзгеше шындығы туралы болып, ол әдетте платонизм деген атаумен сипатталады.

Ғұмырбаяны[өңдеу]

Алғашқы өмірі[өңдеу]

Платонның алғашқы өмірі мен тәрбиесі туралы деректер жоқтың қасы. Тек бұл философ Афинадағы өте бай саясаткер отбасында туғаны белгілі. Антикалық дереккөздер оның үйренуге құштар, өте кішпейіл жас болғанын сипаттайды. Оның әкесі баласына өз заманындағы білімді ұстаздардан грамматика, музыка, спорт және философия салалары бойынша өте жақсы тәрбие алуға жақсы мүмкіндік жасағаны байқалады.

Туылуы және отбасы[өңдеу]

Платонның шынымен нақ қай уақытта қайда туғаны түбегейлі айқын емес, бірақ оның ықпалды аристократ отбасыда туғаны анық. Антикалық негізгі дереккөздер Платонның Афинада, немесе Эгинада б.з.д 429 бен б.з.д. 423 жылдар аралығында туғанын айтады.

Платонның әкесінің аты Аристон (Άρίστον). Диоген Лаэртскийдің айтуынша, Аристон Афинаның патшасы Кодр (Κόδρος) және Мессен патшасы Меланфпен (Μέλανθος) қандас туыс болып келеді екен.

Платонның анасы Периктион болып, Периктион әйгілі Солон патшаның жақын туысы деп әспеттелген. Солон патша Афинаның тұңғыш заң шығарушы билеушісі, Сақ ойшылы Анахарсистің досы, ақын, жеті ғұламаның бірі есептеледі. Периктион сондай-ақ олигархтық режимдегі Отыз тиранның бірі болған Хармиданың қарындасы, Критийдің жиені болып, олардың бәрі Пелопоннес соғысының (б.з.д.404–403) соңында Афинаның күйреуімен бірге болған.

Платон. Луни мәрмәрі, бет келбетінің көшірмесі, б.з.д. 370 жылы Афина Академиясында Силан жасаған. 1925 жылы Аргентина Ларгоның қасиетті орнында сақталған.

Платоннан басқа Аристон мен Периктионның тағы үш баласы болған, екеуі ұл, біреуі қыз. Олар Адеймантус (Ἀδείμαντος) пен Главкон, және кейін Спевсиппаның анасы болған қызы Потоне (Ποτώνη). Спевсиппа кейін Платонның жиені ретінде Платон акадеиясының басшысы болған.

Платонның туған уақыты (б.з.д.428/427) Диоген Лаэртский көрсеткен дерекке негізделген. Ол былай дейді: «[Сократ] өлгеннен кейін [Платон] Кратилдің Парменидттік үлгідегі Гераклиттік және Ермогендік философиясына қосылды. Кейін, 28 жасында Ермоген айтты, Платон Мегерадағы Евклидке кетті. Debra Nails-тің айтуынша, «(аталған) мәтін Платонның мегараға жай кетпегенін, қарсы бағытқа ауысқанын ымдайды.»

Платон шығармаларында өзі туралы артық жақ ашпағанымен, өз туыстарын диалогқа еңгізді және олар туралы әлденені айта кетті. Мысалы, Хармида туралы «Хармида» атты диалог бар, Критий туралы «Хармида» және «Протагор» диалогтарында айтылады. Адеймантус пен Главкон туралы «Мемлекет» диалогында айтылады.

407 ж. ш. Платон Сократпен танысып, оның ең сүйікті шәкіртінің бірі болды. Сократ өлім жазасына кесіліп, у ішіп қайтыс болған соң Платон Афинадағы саяси жағдайдың қолайсыздығына байланысты Мегарға кетті.
389 ж. Оңтүстік Италия мен Сицилияға саяхат жасап, онда пифагоршылармен ғылыми, философиялық, діни ілім жайында пікір алысты. Қайтып келген соң ол Афинада өз мектебі — Платон академиясының негізін қалайды.
367 және 361 ж. Сицилияға екі рет саяхат жасап, өмірінің соңғы жылдарын Афинада өткізді. Осында көптеген еңбектер жазып, дәріс оқыды. Негізгі шығармалары: “Апология” (Мазмұнына қарай «Тойтарыс», немесе «Ақталу» деп атауға болады, шығармада соттағы Сократтың өз ісі мен идеясын Ақтап, Афина қоғамын сынап сөйлейді), “Критон” (заңды сыйлау туралы), “Кратил” (тіл туралы), “Федон” (әдептілік туралы), “Мемлекет” (идеялар теориясы), “Теэтет” (білім туралы), “Тимей”, “Заңдар”, т.б.

Платонның пікірінше, шын болмыс — ақылмен ғана білуге болатын денесіз Идеялар әлемі. Оның болмысы Прменидтікі секілді біртұтас емес, керісінше өздеріне тән идеялары бар рухани көпшілік болмыс. Әр идея өз алдына мәңгі және өзгермейді, ол өзіне-өзі тән. Идеялардың саны көп, бірақ шексіз емес. Идеялар бір-біріне тек қарым-қатынаста ғана емес, сонымен бірге бір-біріне бағынышты, басқаша айтқанда, бірнеше түрлі идеялар бір ортақ идеяға бағынышты қатынастарда болады. Қоғамның теқтік бөлінуін Платон азаматтардың бірлескен тұрғылықты жерлері ретінде мемлекет беріктігінің шарты деп жариялады. Төменгі тектен жоғарғысына өз бетінше өтуге жол берілмейді және ол үлкен қылмыс болып саналады, өйткені әрбір адам өзіне табиғатынан белтіленіп қойылған іспен айналысуы қажет. «Өз ісімен айналысу және бөтендерге килікпеу — әділдік деген осы». Әділдіктің платондық анықтамасы қоғамдық теңсіздікті, адамдардың туғаннан жоғары және төменгі болып бөлінуін ақтауға құрылған.

Платон рухани әлемнің жеке идеялары туралы айтқанда, көбінесе “эйдос” деген ұғымды қолданады. Ежелгі грек тілінде идея да, эйдос та бір-біріне ұқсас мағына береді: түр, пішін, кейіп, тәсіл, т.б. Эйдостар сезімдік заттар үшін бір мезгілде әр түрлі міндет атқарады:

себептілік;
заттардың жаратылу кескіні үшін үлгі;
заттардың түпнегізін бейнелейтін ұғым.

«Афиндік мектеп» фрескасында Платон

Материалдық денелер өзгермелі, құбылмалы, ал эйдостар мәңгілік. Заттардың өзгермелілігін түсіну үшін бұл екі ұғым аз, сондықтан Платон оларға қосымша тағы бір ұғым — “хораны” (материя) кіргізді. Хора-материя — көрінбейтін, түрсіз, еленбейтін өзіне-өзі тең құбылыс. Бірақ ол кез келген түрді қабылдап, пішінделген (түрленген) материя болуға қабілетті. Платонның материясын таны Платон білуге болмайды, ол — бейболмыстың бір түрі. Материя көптүрліліктің, жалқылықтың, заттанудың, өзгерістердің, туу мен өлімнің, табиғи қажеттіліктің, жамандықтың және еріксіздіктің қайнар көзі. Материя мәңгі, ол өмірге идея арқылы келмейді. Платон материяның бұл түрінен физ. материя түрін ажыратып қарастырады. Физикалық материя антик. көзқарастарда қалыптасқан төрт негіз — от, жер, су, ауа түрінде өмір сүреді.

Сезімдік заттар — заттандырылған идеялар мен материяның туындылары. Материалдық денелер өзгермелі: уақытша дүниеге келіп, қайта жоғалып жатады. Платонның ілімі бойынша, идея мен материядан басқа үшінші бастама — әлемдік рух немесе космос рухы шығарм. күштің, қозғалыстың, тіршіліктің, жанның, сананың және таным процесінің қайнар көзі ретінде идеялар әлемі мен заттар әлемін байланыстырады. Ол заттарды идеяларға ұқсауға, ал идеяларды заттарда болуға көндіреді. Осы екі әлемді біріктіріп, байланыстыру үшін космостық рухтың өзі қарама-қайшылықта болуы керек. Ол қарама-қайшылық үш бөліктен тұрады: біріншісі — өзіне-өзі тең бөлік (идеялар әлемі), екіншісі — өзгермелі бөлік (материя) және үшіншісі — сол екеуінің қосындысынан тұратын бөлік (сезімдік заттар әлемі). Космосқа рух беретін — демиург. Ол космостың мәңгі бастамасы, себебі және жүйеге келтірушісі. Демиург жаратқан жандар аспанда болған кезінде идеялар әлемін көріп, таны Платон біледі; бірақ жерге түсіп, адамдардың денесіне орналасқанда көрген-білгенінің бәрін ұмытып қалады. Платон таным процесі — жанның ұмытып қалған идеялар әлемін еске түсіруі деген қорытынды жасайды. Материялық денелер идеялардың бейнесі болғандықтан, жан оларды көргенде, ұмытып қалған идеялар әлемі туралы білгені есіне оралады. Жанның осы жолмен алған білімі нағыз ақиқатқа жатады. Аспан әлемінің үйлесімділігін зерттейтін ғылымдар арқылы алған білім — ақиқатқа жақын, себебі олар идеялар әлемі туралы тікелей білім бермесе де, соған жақындатады. Ал сезімдік денелер туралы күнделікті тәжірибе арқылы алған білім — шындыққа жанаспайды, себебі ол болмыс, идеялар әлемі туралы білім емес, олардың көлеңкесі туралы алынған білім. Платонның пікірінше, сезімдік танымның ақиқатты тану жолында ешқандай маңызы жоқ, себебі түйсіктер арқылы алған мәліметтер заттардың өзіндегі құбылыстар туралы білім емес, тек адамдардың пікірінде ғана қалыптасқан ұғымдар. Ал заттардың көзге көрінбейтін шын мәнін тек ақыл-ойдың күші арқылы білуге болады. Сондықтан шын ақиқатты түсіні Платон білу үшін ақыл-ой заттар әлемінен аластатылып, жанның идеялар әлемінде көргендерін есіне түсіруге мүмкіндік алуы керек. Бұл жолда оған эрос көмектеседі, себебі ол адамдарды шығарм-қа жетелейтін құдіретті күш. Платонның көзқарасы бойынша, идеяны, эросты басшылыққа алған өмір әдептілік идеясын (игілік, қайырымдылық) жүзеге асырады. Ол тек рухани махаббат негізінде ғана мүмкін. Игілік (қайырымдылық) дегеніміз жанның реттілігі мен үйлесімділігі.

Платонның түсінігінше игіліктің төрт түрі бар. Олар: жүректілік, данышпандық, естілік және әдептілік. Бұл игіліктер адамдардың бәріне бірдей дарымайды. Осы игіліктердің даруына қарай қоғамдағы әлеум. топтарды үш топқа бөлуге болады. Олар: игіліктердің төрт түрінің төртеуі де дарыған — философтар, бұлар мемлекетті басқарулары керек, данышпандықтан басқа қалған үш игілік дарығандар — әскербасылар, т.б., ал игіліктің соңғы екеуі ғана дарығандар — қолөнершілер, шаруалар, саудагерлер, т.б. Осы әлеум. топтардың әрқайсысы мемлекетке пайдалы және өте қажет. Сондықтан мемлекет өз тарапынан азаматтарды игілік рухында қалыптастыруға, тәрбиелеуге жағдай жасауы керек. Жетілген мемлекетте аталған үш әлеум. топ бір-бірімен жарасып, әрқайсысы өз ісімен айналысады да, мемлекетте игілік орнайды. Өзінің жетілген мемлекет идеясын жүзеге асыруға талпынысы сәтсіз аяқталған соң Платон өз шығармаларында «барлық нәрсенің өлшемі — Құдай» деп санайтын адамдардан құралған нақты мемлекет пошымын табуға ұмтылады. Платонның ойынша, адамдар өз қажеттіліктерін жеке дара өтей алмайды. Олар өмір сүру үшін тамақ, киім өндіріп, үй салулары, т.б. жасаулары керек. Біреулері егіншілікпен, екіншілері тігіншілікпен, үшіншілері құрылыспен, төртіншілері етікшілікпен, т.с.с айналысады.

Сөйтіп, олардың бәрі бірігіп қана қажеттілігін өтейді. Осы бірігудің арқасында қоғам, мемлекет пайда болады. Мемлекет еркін адамдардың бәріне бірдей әділ қызмет етуі керек. Платон мемлекеттік құрылысты 5 түрге бөлді: аристократия, тимократия, олигархия, демократия және тирания. Бұлардың ішінде ең жақсысына аристократ. мемлекетті жатқызды. Онда ақыл-естілік, парасаттылық билейді. Оның қағидалары адамгершілік, абырой, ар-намыс деп санады. Платон қоғамдық меншікті қолдап, жеке меншікке қарсы тұрды. Өйткені қоғамдағы кикілжіңдер мен дау-жанжал, қайшылықтарды тудыратын жеке меншік деп санады. Платонның философиясы ежелгі грек дәуіріндегі Пифагордан басталған діни-мистикалық идеяны дамытумен ғана шектелген жоқ. Платон өзіне дейінгі философтардан қажетті, бағалы деген ой-пікірлерді қабылдай білді. Ежелгі грек философиясының көрнекті өкілі ретінде адам туралы мәселеге кеңінен тоқталып, соған байланысты көптеген мәселелер көтерді. Оның философиясындағы үлкен бір жаңалық — адамды биол. табиғи, сезімдік заттар дүниесінің немесе атомдардың қосылысы деген дөрекі, тұрпайы анықтамадан бас тартуы. Ол, ең алдымен, адамды қоғамдық өмірдің сан түрлі белестеріне көз жүгірте отырып, тануға ұмтылды. Сондықтан Платонның ойынша, адам — әрі қоғамдық, әрі парасатты, әрі мемлекеттік азамат. Платон өзінің көптеген шығармаларында, әсіресе, саяси-әлеуметтік мәселелерді қарастырған сұхбаттарында адамның ішкі дүниесін ашумен қатар оның қоғамдық іс-әрекетіне де талдау жасады. Платонның көптеген ой-пікірлері кейінгі философтарға үлкен ықпалын тигізіп, осы күнге дейін өміршеңдігін көрсетіп келеді.

Платон философиясы[өңдеу]

Платон тұлғасы мен өнерінің жалпы сипаттамасы.Платон (Б.Э.Д. 427-347) Еж Грецияның ірі философы, Сократтың оқушысы, өзінің жеке ф-қ мектебінің Академияныңнегізін қалаушы, философиядағы идеологиялық бағыттың негізін қалаушы.
Жаратылған зат пен ашып беру идеялар.

^[1]^[2]^[3]

Дереккөздер[өңдеу]

↑ Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3
↑ Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7
↑ «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VII том

proxy.kirjava.xyz

Платон

платон личный кабинет, платон
б.з.д. 427 (428)

Мазмұны

1 Ғұмырбаяны
- 1.1 Алғашқы өмірі
- 1.2 Туылуы және отбасы
2 Платон философиясы
3 Дереккөздер

Ғұмырбаяны

Алғашқы өмірі

Платонның алғашқы өмірі мен тәрбиесі туралы деректер жоқтың қасы. Тек бұл философ Афинадағы өте бай саясаткер отбасында туылғаны белгілі. Антикалық дереккөздер оның үйренуге құштар, өте кішпейіл жас болғанын сипаттайды. Оның әкесі баласына өз заманындағы білімді ұстаздардан грамматика, музыка, спорт және философия салалары бойынша өте жақсы тәрбие алуға жақсы мүмкіндік жасағаны байқалады.

Туылуы және отбасы

Платонның шынымен нақ қай уақытта қайда туылғаны түбегейлі айқын емес, бірақ оның ықпалды аристократ отбасыда туылғаны анық. Антикалық негізгі дереккөздер Платонның Афинада, немесе Эгинада б.з.д 429 бен б.з.д. 423 жылдар аралығында туылғанын айтады.

Платонның туылған уақыты (б.з.д.428/427) Диоген Лаэртский көрсеткен дерекке негізделген. Ол былай дейді: » өлгеннен кейін Кратилдің Парменидттік үлгідегі Гераклиттік және Ермогендік философиясына қосылды. Кейін, 28 жасында Ермоген айтты, Платон Мегерадағы Евклидке кетті. Debra Nails-тің айтуынша, «(аталған) мәтін Платонның мегараға жай кетпегенін, қарсы бағытқа ауысқанын ымдайды.»

407 ж. ш. Платон Сократпен танысып, оның ең сүйікті шәкіртінің бірі болды. Сократ өлім жазасына кесіліп, у ішіп қайтыс болған соң Платон Афинадағы саяси жағдайдың қолайсыздығына байланысты Мегарға кетті.

389 ж. Оңтүстік Италия мен Сицилияға саяхат жасап, онда пифагоршылармен ғылыми, философиялық, діни ілім жайында пікір алысты. Қайтып келген соң ол Афинада өз мектебі — Платон академиясының негізін қалайды.

367 және 361 ж. Сицилияға екі рет саяхат жасап, өмірінің соңғы жылдарын Афинада өткізді. Осында көптеген еңбектер жазып, дәріс оқыды. Негізгі шығармалары: “Апология” (Мазмұнына қарай «Тойтарыс», немесе «Ақталу» деп атауға болады, шығармада соттағы Сократтың өз ісі мен идеясын Ақтап, Афина қоғамын сынап сөйлейді), “Критон” (заңды сыйлау туралы), “Кратил” (тіл туралы), “Федон” (әдептілік туралы), “Мемлекет” (идеялар теориясы), “Теэтет” (білім туралы), “Тимей”, “Заңдар”, т.б.

себептілік;
заттардың жаратылу кескіні үшін үлгі;
заттардың түпнегізін бейнелейтін ұғым.

«Афиндік мектеп» фрескасында Платон

Платон философиясы

Платон тұлғасы мен өнерінің жалпы сипаттамасы.Платон (Б.Э.Д. 427-347) Еж Грецияның ірі философы, Сократтың оқушысы, өзінің жеке ф-қ мектебінің Академияныңнегізін қалаушы, философиядағы идеологиялық бағыттың негізін қалаушы.
Жаратылған зат пен ашып беру идеялар.

Дереккөздер

↑ Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3
↑ Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7
↑ «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VII том

платон, платон государство, платон лебедев, платон личный кабинет, платон пгпи, платон философ, платон фильм, платоническая любовь, платонов, платонус

Платон Туралы Ақпарат

Платон Пікірлер туралы

Платон
Платон
Платон Сіз қарап жатырсыз субъектісі

Платон бұл, Платон кім, Платон сипаттамасы

There are excerpts from wikipedia on this article and video

Шығармашылығы
Туған жері:	Афина /
Қайтыс болған күні:	б.з.д. 347 (348)
Қайтыс болған жері:	Афина
Ұлты:	Грек
Мектеп/дәстүр	Платонизм
Бағыты:	Платон идеализмі
Кезең:	Ежелгі грек философиясы, Классикалық кезең
Негізгі қызығушылығы:	Риторика, өнер, әдебиет, эпистемология, әділет, отбасы, милитаризм, Метафизика, этика, эстетика, политика, білім беру, математикалық философия
Негізгі пікірі:	Идея туралы ілім, Платон идеализмі, Платон коммунизмі (Hyperuranion), Тума білім, Жанның үш құрамы, Алтын орта (Metaxy)
Ықпал еткендер:	Сократ, Архит, Демокрит, Парменид, Пифагор, Гераклит
Ықпалды жалғастырушылар:	Аристотель, Әбу Насыр Әл-Фараби және барша кейінгі философтарға ықпал етті

www.turkaramamotoru.com

Платон философиясы | KazOrta.org

Платон философиясы алдымен адам кемелдігін зерттейді: адам дегеніміз не және адамға тән не нәрсе арқылы ол бақытты болады. Ал жағдай солай болса, оған тәннің бәрі де — әлдебір кемелдік болып табылады. Содан кейін ол адам кемелдігі тек оның жетілген мүшелерінің болғандығынан ба, әдемі келбеті, жұмсақ терісі барлығынан ба, немесе, бұған қоса, ол ата-анасының, шыққан тегінің атақ-даңқына ие екендігінен бе, немесе көптеген туыс, дос-жаран және жора-жолдастарының атағын иеленгендіктен бе, немесе ол әлгінің барлығына қоса асқан бай болғандығынан ба әлде қауым немесе қала басшысы лауазымына ие болгандығынан ба, сөйтіп, оларды өз билігімен басқарып, ал олар оны жақсы көргендіктен де оны қорғайтын болғандықтан ба — осылардың қайсысының арқасында адам кемел екендігін зерттейді. Адамға адамның кемелділікке жетуі үшін қажетті нәрсесінің ішІндегі ең шектісі болып табылатын бақытқа қол жеткізуі үшін оның бір бөлігін әлде оны толықтай иелену жеткілікті ме?!
Платон бұны қарастырғанда мынадай ойға келеді, [жоғарыда аталған заттардың әлдебірін иелену] шынайы бақыт емес, бірақ ол туралы бүл бақыт деп ойлайды немесе бұның бәріне әлде оның белгілі бір бөліктеріне қандай да бір нәрсе қосылмаса, онсыз адам-ға бақытқа жету мүмкін емес деп ұғынады.
Бұдан кейін ол [адамды бақытты] ететін сол әлденені зерттейдІ. Платонға адамды бақытқа жетелейтін әлдененің қандай да бір білім және әлдеқандай өмір салты екені айқындалады. Бұның бәрі оның «БіріншІ Алкивиад» деп аталатын кітабында жазылған. Ол кітап «Адам [табиғаты туралы]» деген атауымен де танымал.

2. Платон сол білімді, оның не екендігін және оның ұмтылатын білімінің қандай екендігін зерттейді. Бұл — қоршаған заттардың мәнін білу деген сөз. Ол [мән] — адам кемелдігінің ең ежелгісі және оның ең биік те ұлы мақсаты. Бұл туралы оның «Теэтет» деген кітабында айтылған.
3. Ол, бұған қоса, шындығында бақыт болып табылатын бақытты, оның не екендігін, оның қандай білімге жататындығын, қандай қасиеті мен қандай амал-әрекеті барлығыи зерттейді және осының бәрінен осы бақыт болып табылады-ау деп есептелінетін мен он-дай емес деп есептелінетінді бөліп шығарады. Ол ізгілікті өмір салтын бақьттқа жету құралы деп түсіндіреді. Бұл туралы оның [Платонның] «Филеб» деген кітабында жазылған.
4. Платон адам бақыты бастауын алатын білім мен өмір салтының нені білдіретінін түсінгенде, ол, алдымен, сол білімді зерттеді және де адамның дүниедегі бар заттар туралы білімІ адамның өзі-нің қалаған деңгейінде альтнады ма, жоқ па — осыны білмек болды. Әлде, Протагор айтқандай, адам дүниедегі бар заттар туралы білімге жете алмайды, ол тек тумысынан [жаратылысынан] бар білімді ғана иеленеді ме — міне, осыларды Платон зерттейді. Бірақ бұл қоршаған заттарды [танудан] туындаған білім емес.
Пайымдаушылар [бұл] сұрактарды, бүл білімді жеке-жеке қарастырады, өйткені олар әлгілердің әрқайсысына жекеше көз жеткіз-гісі келеді. Адамның тумысынан [іштсн туа] бар білімі оның өзінің көзі жетіп, әбден сенген әрбір жеке алынған [бІлІмге] сәйкес келеді. Әрі бұл білім — оған талпынуды да, оған жетемін деп тырысуды да қажет етпейтін білім. Платон Протагор айтқанды, яғни қайшылық мәселесін [проблемасын] қарастырған соң, қасиеттері «Теэтет» кітабында айтылған білімге жетуге де, алуға да болады және осы білім — адам кемелдігінің көрінісі әрі бұл білім Протагор айтқан білім емес дегеиді түсіндіреді. Бұл оның «Протагор» деген кітабында бар.
5. Платон философиясында қол жеткізуге болатын білімді қарастырады: оған кездейсоқ әлде зерттеу, оқу немесе үйрену арқылы жете ме, әрі, бұл білімге жету үшін қажетті зерттеу [тәсілі] бар ма, әлде, Менон айтпақшы, бүндай білімге жету үшін зерттеу, оқу немесе үйрену мүмкін емес пе — міне, осыны зерттейді. Ол оқу, зерттеу, үйрену бекер, өйткені олар пайда әкелмейді және еш білімге жеткізбейді деп тұжырымдайды. Керісінше, не адам затты оқу, зерттеу немесе үйрену арқылы емес, тумысынан бар білІмі арқылы әрі кездейсоқ таниды, не ол — білімсіз надан, сондықтан оны не зерттеу, не оқу, не үйрету көмегімен оқыту мүмкін емес деп есептейді. Сондықтаи білімсіз надан мәңгілік білімсіздік күйінде қалмақ, Ол, тіпті, таным туралы айтушылардың кемелдікке жету амалы — оқу, үйрену немесе зерттеу деп айтқанына қарамастан, солай болмақ. [Бұдан ары қарай ол] зерттеу күшімен және практикалық кабілет көмегімен білім алуға болады дейді, себебі тек солардың арқасында ғана бұл зерттеу мүмкін болмақ. Осы туралы оның «Менон» деген кітабында айтылады.

Платон философиясында теоретикалық немесе ақылмен танылар өнерлерді қарастырып, олардан тіршіліктегі заттар туралы әлгі іздеулі білім мен әлгі аталған өмір салты туралы мағлұмат беретін енітеңе таппаған соң, ол практикалық өнерлерді және олардан туындайтын амал-әрекеттерді зерттей бастады. Осылардың бәрін немесе олардың кейбір бөлігі туралы білімді иеленген адам дүниедегі бар заттардың бәрі туралы білім ала ма, жоқ па? Бұл өнерлер ізделініп отырған өмір салтына бастайтын әрекеттер бере ме, жоқ па? Ал бүл өнерлер білімді де, әрекетті де бір басына біріктіргендіктен ол осы өнерлерден алынатын білімді зерттейді, — ол сол білім бе, ал оның туынды әрекеттері — сол өмір салты ма? Ол олардың да сол білім мен сол өмір салтын бермейтіндігін түсін-діреді. Дегенмен, шындығында, білім иеленушілер соларға ұмтылады, бірақ бұл — ең шекті кемелдік емес, ал білім алушылар оларға солардың көмегімен тек пайдалы және қажетті істер жасау үшін үмтылады. Бәлкім, пайдалы нәрсе қажетті де болар, ал пайдалы нәрсе үнемі, қажетті түрде, ең тамаша, керемет нәрсе бола бер-мейді. Олар осы өнерлер арқылы не қажетті заттарды, не тамаша керемет болып табылатын пайдалы заттарды алуға ұмтылады. Сондықтан осы практикалық өнерлердің барлығы туралы сұрақ анықталғанда, Платон философиясы қажетті дегеніміздің не екендігін, пайдалы дегеніміздің не екендігін зерттей бастады. Мәселе оның пайдалы мен таңдаулыны қалай түсінетінінде жатқан жоқ, өйткені олардың бәрі де — түптің-түбінде бір мағынаға барып саятын синонимдер деуге келетін дүпиелер. Ол халықта абырой деп [саналатын] абыройға қатысты қасиеттерді, халық пайдалы деп мойындайтын пайдаға жарамдыны олар шындығында да еолай абыройлы және пайдалы дүниелер ме деп зерттейді. Сол сияқты, ол халық көзқа-расы түрғысынан да пайдалыны зерттейді. Ол, шындығында да, ол туралы біздің ойлағанымыздай, пайдалы ма, әлде жоқ па? Ол жағдайдың ондай емес екенін түсіндіреді, сөйтіп, халық арасында пайдалы жоне тандаулы керемет деп саналатын заттар-дың барлығын зерттейді. Бүл туралы оныд «Екінші Алкивиад» деген кітабында жазылған.

Вконтакте

Facebook

Twitter

Мой мир

kazorta.org

Платон — Wikipedia

Платон ( бай.-грек. Πλάτων) (б.з.ч. 428 же 427 Афинада туулган — б.з.ч. 348 же 347 өлгөн) — байыркы грек философу, Сократтын шакирти жана Аристотелдин устаты. Адамзаттын «эң жакшы жашоо» маселеси жөнүндө тынчсызданып, Платон аны акыл-эс ишке ашыра турган (бул мезгилдин ойчулдары үчүн акыл-эс каражат эмес, максат болгон) мамлекеттердин моделин түзүүнүн жардамы менен чечүүгө аракет кылган. Платон үчүн идеалдуу мамлекеттин прототиби болуп, байыркы Грециялык мамлекеттүүлүктүн негизги формасы, полис же шаар-мамлекет эсептелген. Платондун ою боюнча идеалдуу мамлекет барыдан мурда адамдын өлбөс жан-дүйнөсүн сактап калуу үчүн зарыл. Философ-моралист катары ал жердеги берекесиз, аянычтуу жашоого каршы чыгат. «Мамлекет» диалогунда Платон алгачкылардан болуп, саясий формаларды мүнөздөөгө кайрылат. Ал саясий формалардын начарлары деп: тимократия, олигархия жана демократияны сүрөттөп кеткен. Акыркысын ал сөзсүз түрдө көпчүлүктүн тираниясына алып келе турган саясаттын башкы кырсыгы деп атаган. Мамлекеттин начар формасына Платон идеалдуу мамлекетти каршы койгон. Идеалдуу мамлекетти – тандалган ойчулдардын акыйкаттуу башкаруусу катары сүрөттөгөн. Платон «сейрек кездешүүчө бул адамдар» гана чыныгы билим менен ак ниеттүүлүктүн баасын билет деп эсептеген. Платондун саясий идеалында инсан, коом жана мамлекет полисте айкалышкан. Катардагы индивидге чыныгы билим тиешелүү боло албайт дегенге ишенип, Платон аны мамлекетке баш ийдирүүгө умтулган. Ал тарбиялоо жана билим берүү системаларын катуу көзөмөлдөөгө алган катмарлардын бекем иерархиясын киргизген: (жогорку тап) ойчулдар – башкаруучулар, жоокерлер жана күзөтчүлөр, кол өнөрчүлөр жана дыйкандар. Башкарылуучулардын жеке эч нерсеси: үй-бүлө, менчиги жок – бардыгы жалпы. Жогорку тап бийликте болгонуна карабай, «мамлекет сунуш кылган жыргалчылыктын биринен да пайдалана алышпайт». «Биз мамлекетти, – деп улантат Платон – анда бирөөлөр гана эмес, бардыгы бактылуу болушу үчүн курабыз». Платондун саясий окуусунда тоталитаризмдин башатын көрүүгө болот. Бирок бир нече кемчилдигине карабай анын ойлорунда мамлекеттүүлүктүн акылга сыярлык негиздерин, жогорку моралдык жан-дүйнөнү табууга мүмкүн.

«Саясат таануу: энциклопедиялык окуу курал

ky.wikipedia.org