Массагет энциклопедиясы. Геродот
Белгілі тарихшының жеке өмірі біз үшін аңыз іспеттес болса да, ол тарихты аңыз беттерінен алып, ғылымға айналдырды. Грекияның отансүйгіш азаматы, әуесқой саяхатшы, этнографияның негізін қалаушы, ғалым әрі жазушы, «тарих атасы» Геродот көне дәуір өркениеті туралы білімді бізге жеткізе алды.
Геродот б.з.б. 484 жылы гректердің Кіші Азия түбегіндегі мекені болып табылатын Галикарнас қаласында дүниеге келеді. Жастайынан парсы өркениетіне қызығушылық танытып өссе де, өзінің эллиндердің ұрпағы екенін мақтан тұтатын. Геродот бала кезінен қалаға келген саяхатшылардың әңгімелерін қызыға тыңдайды. Азат Афина қаласы туралы көп есітеді. Полистің дана билеушілері Солон және Клесфеннің демократиялық реформаларына қызығушылық танытады. Бұл оның туған қаласы Галикарнас басшысы Лигдамидтің жеке дара билігін орнатуға тырысып жатқан кезі болатын. Геродот өзінің демократ достарымен бірігіп, тиранға қарсы шығады.
Б.з.б. 464 жылы жасы жиырмаға келген Геродот Самос аралынан кетіп, шығыс елдеріне саяхатын бастайды. Тарихшы теңіз жүзіп, жер басып, Финикия, Сирия, Македония, Ольвия, Дельф және Афинада болады. Осы саяхат барысында галикарнастық Геродот өзінің жан-жақты қызығушылығы жоғары адам екенін түсіне бастайды. Ол әртүрлі қабырғада жазылған көне жазбаларды (фрескаларды), ғибадатхана мұрағатын, бақсылардың айтқандарын талдап оқуға тырысады. Одан бөлек, әр өркениеттің әдебиеті мен жергілікті фольклорды зерттейді. Саяхат барысында өзі жинаған барлық мағлұмат кейіннен ең басты еңбегі, көне грек өркениетінің тұңғыш тарихи «Тарих» жинағына енеді.
Геродот саяхат кезінде жазылған жазбаларына Көне Бабыл (Вавилон) қаласының құрылымы мен ғимараттарының салыну үлгісін түсіреді.
Геродот он жыл бойы саяхаттап, ақпарат жинаумен жүреді. Ал көне аңыздарға сүйенсек, Геродот өзінің басты еңбегін «Тарих» деп атамаған екен. Шындығында ол тақырыпты жазып үлгермеген деседі. Ал содан 300 жыл өтіп, Александрия қаласының (Египет) ғалымдары кітапты тоғыз бөлімге бөліп, оған тоғыз түрлі атау береді. Бірінші кітабында грек әскерлерінің парсы шабуылына қарсы күресі суреттеледі. Геродоттың грек-парсы соғысы заманында өмір сүргендігін ескерсек, тарихи мәлімет нақты болғанына сенімді боламыз. Тарихшы елу жылға созылған соғыстағы грек батырларының Отанын қорғауға бар күшін салғанын, ерліктерін келесі ұрпаққа жеткізуді мақсат еткен.
Жасы отызға келген Геродот саяхатын Афина қаласында аяқтайды. Гректің бас қаласында біршама уақыт тұрақтап, Афинаның белгілі тұлғаларынан сабақ алады. Сондай-ақ, белгілі драматург
Софокл және ежелгі грек саясаткері Периклмен тығыз байланыста болады. Өзі де онжылдық тәжірибесін бөлісіп, Афина халқын тарихи очерктерімен таныстырады.Б.з.б. 443 жылы Геродот Италияның оңтүстігіне қоныс аударады. Грек-парсы соғысы аяқталғаннан кейін гректердің Италиядағы алғашқы қаласы құрылады. Қала Фури деп аталады. Афина жазба деректерінде Геродоттың Фури қаласының алғашқы тұрғындарының бірі атанғаны туралы ақпарат бар. Қазіргі қоғамға Геродот өмірінің соңғы жылдары туралы ешқандай ақпарат жетпеген. Дегенмен, әртүрлі аңызға сүйенер болсақ, ол Афина мен Спарта арасындағы саяси қақтығысқа қатысып, өзінің тарихи еңбегін жазуды жалғастырған. Өкінішке орай, «Тарих» еңбегі өз соңын таппаған. Сонымен қатар, оның барлық бөлігі бізге дейін жетпеген. Геродот 60 жыл өмір сүріп, шамамен б.з.б. 425 жылы өмірден озады.
Б.з.б. V ғасырда өмір сүрген Геродоттың тарихи жазбасы бізге дейін жеткен ежелгі дәуірдің ең көне ғылыми-зерттеу туындысы болып табылады. Ол тарихтың үнемі өзгеріп отыратын процесс күйінде болатынын дәлелдеп кеткен. Қазіргі тарихшылар үшін Геродот еңбегі көне дәуір елдері туралы баға жетпес тарихи жылнамалар мен оқиғалар жинағы болып саналады.
Ұқсас жазбалар:
Массагет энциклопедиясы. Аристотель
Британдық басылым Шыңғыс ханды қазақ деп атады
Ж. Өрісбай
Ежелгі тайпалар туралы антикалық деректер – ҰБТ, Қорытынды аттестаттау және ОЖСБ сынақтарына дайындайтын онлайн жаттықтырғыш құралы
Антик авторларының шығармаларында Ежелгі Қазақстан туралы ең көп деректер жинақталған. Грек және латын тіліндегі деректерге грек тарихшысы Геродот пен грек географы әрі тарихшысы Страбон қалдырған мәліметтерді жатқызуға болады. Геродот – грек тарихшысы. Б.з.б. 484-425 жж. өмір сүрген. Геродоттың «Тарих» еңбегі б.з.б. бесінші ғасырдың 40-30 жж. жазылған.
Страбон – грек географы әрі тарихшысы, б.з.б. 64 және б.з. 23 жж. өмір сүрген. Еңбегі «География» деп аталады. Екі автор да ежелгі грек тарихшылары болғандықтан олардың еңбектеріндегі ұқсастықтардың болуы да заңды.
Екі автордың еңбектерінің ұқсастықтары:
Геродот сақтарды азиялық скифтер деп атайды, Страбон да дай, сақ, массагеттен басқаларын ортақ атпен скифтер дейді. Екі автордың да еңбектерінде сақ, массагет тайпалары жайлы айтылады және олардың географиялық орналасуы көрсетіледі. Геродот массагеттерді Каспий теңізінен шығысқа қарай, Сырдарияның (Аракс) арғы жағына орналастырады. Страбон да «Скифтерді Каспий теңізінен бастап, көбіне «дайлар» деп атайды. Олардың шығысында орналасқан тайпалар массагеттер мен сақтар болды» деп көрсетеді. Бірақ әрбір тайпаның дербес атауы бар деп жазады (асиилер, пассиактар, тохарлар, сакаравилер).
Геродот пен Страбонның еңбектерінде сақтардың парсы патшасы Кирге қарсы соғысы баяндалады. Геродот «Басында әскерлер садақпен атысады. Садақ оғы біткеннен кейін жекпе-жекке шығып, семсер және найзамен соғысады. Нәтижесінде массагеттер жеңіп шығады. Парсы жауынгерлерінің көбі қырылып, Кир өледі» деп сипаттаса, Страбон «Массагеттер Кирге қарсы соғыста өздерінің ержүрек екендерін көрсетті, оларды көпшілік мақтайды» деп жазды.
Екі автордың еңбектеріндегі массагеттердің өмір салты, тұрмысы, наным-сенімі жөніндегі ақпарат өте ұқсас деуге болады.
Геродот «Массагеттердің киімі мен өмір сүру дағдысы скифтерге ұқсас. Олар егін екпейді, мал мен өзеннен аулайтын балықты азық етеді. Сүт ішеді» деп жазса, Страбон «Жазық жерде тұрғанмен, олар егіншілікпен айналыспайды, олар – көшпелілер. Скифтер сияқты малшылықпен және балық аулаумен күн көреді» дейді.
Геродот пен Страбонның еңбектерінде массагеттердің әскери өнері туралы мәліметтер де ұқсас болып келеді. Геродоттың айтуынша «Олар ат үстінде және жаяу да соғыса береді. Соғыстың екі тәсілін жетік меңгерген. Найза, қылышпен қаруланған, садақты жақсы атады, бәрі шетінен құралайды көздеп ататын мерген келеді десе, Страбон «Олар ат құлағында ойнайды және тамаша жаяу жауынгерлер. Садақпен, қылышпен және қола балталармен қаруланған, сауыт киеді» деп жазады.
Массагеттердің сауыт-сайманы, қару-жарағы туралы деректер:
Геродот «Олардың найзасының ұшы, жебе және қылышы мыстан жасалған, баскиімдері мен белдіктері, ер-тұрмандары алтынмен әшекейленген. Сонымен қатар олар аттардың сауытын да мыстан жасайды. Темір мен күмісті пайдаланбайды, себебі бұл металдар олардың жерінде өте аз, ал алтын мен мыс керісінше өте көп» деп жазса, Страбон «Шайқас кезінде алтын белдік тағады, аттың ауыздығы мен ер-тұрмандарын алтыннан жасайды. Күміс олардың елінде болмайды, темір аз, бірақ мыс пен алтын көп кездеседі» дейді.
Массагеттердің наным-сенімі туралы ақпарат:
Геродот «Құдайлардың арасынан күнге табынады, оған жылқыны құрбандыққа шалады. Бұл құрбандықтың мәні: «құдайлардың жүйрігі күн болса, жануарлардың жүйрігі жылқы» дегенге саяды» деп жазады.
Страбон «Құдай деп олар күнді есептейді және жылқыны құрбандыққа шалады» деп көрсетеді.
Ғалымдар Қазақстанның ертедегі тұрғындарының қоныстанған жерлерін анықтады. Олардың бір тобы Жетісуда, Тянь-Шань тауларында, Сырдария өзенінің орта ағысында тұрды. Оларды шошақ бөріктілер – сақ-тиграхаудтар деп атаған.
Тайпалардың екінші бір тобы Арал бойы мен Сырдарияның төменгі ағысын мекен еткен.
Тиграхауда сақтары осы күнгі Ташкент қаласы аймағында, Солтүстік Қырғызстан, Оңтүстік Қазақстан және Жетісу жерінде өмір сүрген. Жетісу алқабы шошақ бөрікті сақтардың жиі қоныстанған орталығы болған. Осы «шошақ бөрікті сақ» деген атау ұзақ уақыт сақталған. Күні кешеге дейін қазақ халқы өздерін «шошақ бөрікті қазақпыз» деп атап келген.
Арал теңізінің солтүстік-шығыс жағасын мекендеген сақ тайпаларын жазба деректерде дайлар, аргиппейлер, исседондар деп атайды. Бұл тайпалар Қазақстанның Орал тауының оңтүстік өңірлерін, солтүстік және орталық аймақтарын мекендеген.
Тезистер
- Геродот – грек тарихшысы. Б.з.б. 484-425жж. өмір сүрген. Геродоттың «Тарих» еңбегі б.з.б. бесінші ғасырдың 40-30 жж. жазылған.
- Страбон – грек географы әрі тарихшысы б.
з.б. 64 және б.з. 23 жж. өмір сүрген. Еңбегі «География» деп аталады.
- Екі автор да ежелгі грек тарихшылары, сондықтан олардың еңбектерінде ұқсастық болуы заңды.
- Геродот сақтарды – азиялық скифтер деп атайды, Страбон «дай, сақ, массагеттен басқаларын ортақ атпен скифтер дейді» деп жазады.
- Екі автордың да еңбектерінде сақ, массагет тайпалары жайлы және олардың географиялық орналасуы көрсетіледі.
- Геродот массагеттерді Каспий теңізінен шығысқа қарай, Сырдарияның (Аракс) арғы жағына орналастырады.
- Страбон да «Скифтерді Каспий теңізінен бастап, көбіне «дайлар» деп атайды. Олардың шығысында орналасқан тайпалар массагеттер мен сақтар болды» деп көрсетеді.
- Геродот пен Страбонның еңбектерінде сақтардың парсы патшасы Кирге қарсы соғысы баяндалады.
- Геродот «Парсы жауынгерлерінің көбі қырылып, Кир өлді» деп жазған.
- Страбон «Массагеттер Кирге қарсы соғыста өздерінің ержүрек екендерін көрсетті, оларды көпшілік мақтайды» деп жазды.
- Екі автордың еңбектеріндегі массагеттердің өмір салты, тұрмысы, наным-сенімі жөніндегі ақпарат өте ұқсас деуге болады.
- Геродот «Массагеттердің киімі мен өмір сүру дағдысы скифтерге ұқсас. Олар егін екпейді, мал мен өзеннен аулайтын балықты азық етеді. Сүт ішеді» деп жазады.
- Страбон «Жазық жерде тұрғанмен, олар егіншілікпен айналыспайды, себебі көшпелілер. Скифтер сияқты малшылықпен және балық аулаумен күн көреді» дейді.
- Геродоттың айтуынша «Олар ат үстінде және жаяу да соғыса береді. Соғыстың екі тәсілін жетік меңгерген. Найза, қылышпен қаруланған, садақты жақсы атады, бәрі шетінен құралайды көздеп ататын мерген келеді».
- Страбон «Олар ат құлағында ойнайды және тамаша жаяу жауынгерлер; садақпен, қылышпен және қола балталармен қаруланған, сауыт киеді» деп жазады.
- Геродот «Олардың найзасының ұшы, жебе және қылышы мыстан жасалған, баскиімдері мен белдіктері, ер-тұрмандары алтынмен әшекейленген. Темір мен күмісті пайдаланбайды, себебі бұл металдар олардың елінде өте аз, ал алтын мен мыс керісінше өте көп» дейді.
- Страбон «Шайқас кезінде алтын белдік тағады, аттың ауыздығы мен ер-тұрмандарын алтыннан жасайды. Күміс олардың елінде болмайды, темір аз, бірақ мыс пен алтын көп кездеседі» дейді.
- Геродот «Құдайлардың арасынан күнге табынады, оған жылқыны құрбандыққа шалады. Бұл құрбандықтың мәні «құдайлардың жүйрігі күн болса, жануарлардың жүйрігі жылқы» дегенге саяды» деп жазады.
- Страбон «Құдай деп олар күнді есептейді және жылқыны құрбандыққа шалады» деп көрсетеді.
- Ғалымдар Жетісуда, Тянь-Шань тауларында, Сырдария өзенінің орта ағысында мекен еткен сақтарды шошақ бөріктілер – сақ-тиграхауда деп атаған.
- Арал бойы мен Сырдарияның төменгі ағысын мекен еткендерді теңіздің арғы жағындағы сақтар, яғни сақ-парадарайа деген.
- Сырдарияның оңтүстігінде қоныстанғандарды сақ-хаумаваргалар деп атаған. Ғалымдардың пайымдауынша, мұндай атау оларға хаома сусынына байланысты берілген.
История Казахстана и Средней Азии
История Средней Азии очень глубока и интересна. В своих «Хрониках» Геродот упоминает людей, называемых саками и массагетами. Согласно его рассказу, в 529 г. до н.э. в походе против массагетской царицы Томирис погиб персидский царь Кир. Позже, в эпоху Римской империи, название «Скифия» использовалось для Средней Азии и казахских степей географом Птолемеем.
Упоминание о массагетах есть и в книге Страбона, греческого географа. Его материал в целом похож на рукописи и ссылки из книг Геродота. Оба писателя повествуют о жизни массагетов, проживающих в долинах рек Сырдарьи и Амударьи, на побережье Каспийского моря, т.е. на территории Западного и отчасти Южного Казахстана. Остается неизвестным, произошли ли массагеты от иранских кочевых племен или от тюрко-монголов, но факты говорят больше в пользу первых. Следовательно, древнее наследие вышеперечисленных районов Казахстана принадлежало иранской группе народов, живших в тесном соседстве с тюрко-монголами.
Первые китайские письменные источники о Средней Азии вообще и современной территории Казахстана в частности принадлежат китайскому послу Чжан-Цяню, посетившему регион в 138 г. до н.э. Мандаринам и их историографам было свойственно высокомерное отношение к своим западным соседям и приукрашивание реальных событий в интересах китайского правительства. По данным китайских историков, в древности казахскую землю населяли четыре народа: усуни, кангюй, анзай и янцы. Более того, о первых двух есть более подробные описания, чем о последних, потому что китайцы имели с ними торговые отношения.
В связи с преобладанием мусульманской культуры в Средней Азии со второй половины VIII века географическое и историческое описание Средней Азии стало делом мусульманских географов. IX и X века ознаменовались расцветом арабских географических исследований.
Мусульманские источники, несмотря на скудость и краткость, интересны главным образом в том смысле, что дают сведения о Южном Казахстане, который некогда был «Воротами в Азию», точкой стыка среднеазиатской культуры с огромным миром кочевых тюрков -Монгольские племена и роды. Пионеры земледельческой культуры были иранцами, и их культурное влияние начало распространяться среди тюрко-монголов. Как видно из исторических источников, по берегам реки Сырдарьи по ее среднему и нижнему течению располагался ряд оседлых поселений, развалины которых сохранились до наших дней. Таким образом, районы Южного Казахстана были культурными центрами, занимавшимися орошаемым земледелием и торговлей. Несомненно, иранское историко-культурное влияние на тюрко-монголов, а через них и на казахов, было огромно, и смешение между ними происходило очень долго.
Все народы, населявшие территорию древнего Казахстана, кроме киданей, не являвшихся мусульманами, говорили на тюркских языках. Кроме того, часть Казахстана была включена в состав мусульманского государства Хорезм. Но уже в первые десятилетия XIII века Казахстан вошел в состав Великого Монгольского государства. Это время положило начало великим войнам за территорию Средней Азии и экспансионистским походам на Запад. Позже вся Средняя Азия была разделена, и начался новый этап в истории Казахстана — период царской империи.
Золотой воин: Казахстанский символ независимости, процветания и наследия
Для стран всего мира их независимость очень символична и вызывает гордость у своего народа. Символ независимости отражен в памятнике. Эти памятники могут быть невероятной структурой, важной фигурой или даже чем-то с небес, например, богом. У Франции есть Триумфальная арка, у Индии есть статуя Ганди, у Мексики есть богиня Ника, держащая лавровый венок, а у Соединенных Штатов есть Статуя Свободы. Однако у Казахстана есть очень интригующая национальная икона, которая символизирует его независимость, но является отражением его процветания, наследия и казахского патриотизма.
[
На площади Независимости в Алматы находится национальный памятник, символизирующий независимость и самобытность Казахстана. Причина, по которой он находится в Алматы, состоит в том, чтобы напомнить посетителям, что столицей Казахстана был Алматы до 1997 года, прежде чем он был перенесен в Астану. Памятник представляет собой столб высотой 91 фут, на вершине которого находится крылатый снежный барс, известный в казахском фольклоре как барыс. Поверх барыса находится «Золотой человек» или «Золотой воин». История «Золотого воина» очень интересна.
Золотой воин, также известный как Золотой человек (по-русски) или Алтан Адам (по-казахски), представляет собой статую скифского воина, обнаруженную в кургане или кургане примерно в 70 километрах от Алматы в Иссыке в 1969 году. В этом кургане , был найден скелет, который, как полагают, принадлежал 18-летнему скифскому князю-воину, датируемому 3-м или 2-м веком до нашей эры.
Скифы — кочевой племенной народ, населявший Причерноморско-Каспийскую степь и описанный в «Истории» Геродота. В то время как скифский народ исчез из истории с возвышением тюрков-кипчаков на территории, которая находится в Северной Монголии.
Золотой Воин был обнаружен в позолоченной форме, с золотым кинжалом и мечом, а также в остроконечном головном уборе с бляшками в виде крылатых лошадей с рогами, пантер, козлов и других животных. В кургане Золотого воина, что характерно для погребальных обрядов, были керамические сосуды, бронзовые отливки и украшения. Воин, вероятно, был членом элиты, учитывая роскошь кургана и сложный головной убор.
Вместе со скелетом в могильном кургане были инструменты воина, скелеты лошадей, украшения и другая одежда, сшитая золотом. Настоящая одежда выставлена в Алматы в Центральном государственном музее, а некоторые артефакты были выставлены на выставках Nomads и Network в Нью-Йорке и Вашингтоне, округ Колумбия. Этот человек вскоре стал символом прошлого и наследия Казахстана, что привело к прозвищу «Золотой человек». Золотой человек стал иконой истории и народа Казахстана.
На лужайке перед посольством Республики Казахстан в Вашингтоне, округ Колумбия, стоит национальный символ: Золотой воин.
Статуя в Вашингтоне, округ Колумбия, установленная в 2006 году, представляет собой копию Золотого воина, установленного на Монументе Независимости на площади Республики в центре Алматы (на фото ниже). Золотой воин окружен вершиной колонны, а у ее основания находится книга, представляющая Конституцию Казахстана. В книге выгравирован отпечаток руки мудреца, и всем посетителям предлагается положить руку на отпечаток и загадать желание. Бронзовые панно со сценами из истории Казахстана обрамляют памятник вместе со статуэтками в традиционных казахских костюмах.
В отличие от статуи Золотого Воина на Монументе Независимости в Алматы, статуя перед посольством окрашена в золотой цвет, а не состоит только из кусочков алматинского памятника.
За памятником тоже стоит некая мистика. Несмотря на то, что это популярная туристическая достопримечательность в Алматы, и ее можно увидеть повсюду, многие люди считают, что именно она сделала страну такой, какая она есть сегодня, и такой успешной. Многие люди, а главное молодожены, придут к памятнику, чтобы прикоснуться к нему и оставить цветы. Легенда гласит, что сила счастья от Золотого Воина, которая помогла сделать Казахстан процветающим, будет проходить через вас, чтобы обогатить вашу жизнь счастьем и процветанием. Правило состоит в том, что вы можете коснуться его только один раз.
Точно так же, если дотронуться до памятника перед посольством и загадать желание, оно тоже может сбыться. Не говоря уже о воротах перед посольством, они всегда открыты для гостей, и вас встретят с традиционным казахским гостеприимством.
Если посмотреть на Казахстан, то барыс, как и на статуе, можно увидеть как символ, используемый на пивных этикетках, и даже является талисманом хоккейной команды «Астана». Барысы важны для Казахстана, потому что они считаются символом быстрого роста, точно так же, как азиатские тигры означают динамичный рост экономик Восточной Азии. Эта роль Барыса упоминается и в предыдущей долгосрочной Стратегии «Казахстан 2030».
Сама статуя тоже есть на купюре в 5000 тенге, что похоже на купюру в 20 долларов.
Так что же такого важного в этом археологическом открытии? Почему Золотой воин является символом Республики Казахстан?
Во-первых, «Золотой воин» представляет собой историю племенных народов, населявших кыпчакскую степь и практиковавших пастушеско-кочевую продовольственную экономику до правления Российской империи и Октябрьской революции 1917 года. Как кочевые народы, они оставили мало письменных источников. Историки полагаются на археологические свидетельства, такие как курганы, и вторичные источники, написанные их современниками, такие как «Истории» Геродота, для изучения цивилизаций древности. Таким образом, открытие Золотого воина дает дополнительные доказательства для изучения досовременных племенных народов.
Для лидеров Казахстана Золотой воин является богатым примером исторического артефакта, предшествовавшего правлению Российской империи, и дает представление об истории Казахстана. Несмотря на то, что скифы предшествовали тюркским народам, населявшим территорию современного Казахстана, скифы являются важной составляющей казахстанской истории.
Кроме того, в обмундировании Золотого воина присутствует иссыкский «звериный стиль» искусства. «Звериный стиль», представленный в артефактах I века до н. э., изображает диких животных, таких как снежный барс, в канонических позах. Иссыкский курган, в котором находился Золотой Воин, также содержал 165 предметов в «зверином стиле», как показано на изображении ниже.